Επισκεφτήκαμε την έκθεση «Κοινωνία Κυκλάδων, 5000 χρόνια πριν» και ταξιδέψαμε…

«Το 1960, το ζεύγος Γουλανδρή, συγκλονισμένο από την άκρατη αρχαιοκαπηλία στην περιοχή των Κυκλάδων ξεκινά να διασώσει τις λεηλατημένες πρωτοκυκλαδικές και άλλες αρχαιότητές του επαναπατρίζοντάς τες από ιδιωτικές συλλογές και μουσεία του εξωτερικού. Το 1986 ο Νίκος και η Ντόλλη Γουλανδρή κατείχαν τη μεγαλύτερη συλλογή πρωτοκυκλαδικών –κυκλαδικών εκθεμάτων στον κόσμο. Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ήταν γεγονός. Σήμερα, έπειτα από 30 χρόνια λειτουργίας, το Μουσείο γιορτάζει κάνοντας το αυτονόητο: Φιλοξενεί στο «σπίτι» του κυκλαδικά από διάφορα σημεία της χώρας, από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, από πολλά ακόμη μουσεία των Κυκλάδων και από το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου. Με τι καλύτερο τρόπο θα μπορούσε να γιορτάσει;» 

Η ξενάγηση ξεκίνησε και εμείς ταξιδέψαμε με μία ανάσα σε έναν από τους παλαιότερους και γοητευτικότερους πολιτισμούς που γέννησε το φως του Αιγαίου. Καταδυθήκαμε στο μαύρο φόντο του σκηνικού, το οποίο συμβολίζει το σκοτεινό πέπλο που τυλίγει τα αναπάντητα ερωτήματα του πρωτοκυκλαδικού –κυκλαδικού πολιτισμού και αναδυθήκαμε στο φως των εκθεμάτων, τα οποία μιλούν τη δική τους γλώσσα προβάλλοντας βουβά τις δικές τους εξηγήσεις. Ξεναγός –ερμηνευτής του πολιτισμού που αγαπήθηκε για τη minimal όψη –άποψή του, ο αρχαιολόγος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, κ. Παπαμιχελάκης, χειμαρρώδης, πνευματώδης, ετοιμόλογος και περιγραφικός μας σύστησε τις τρεις περιόδους του κυκλαδικού πολιτισμού και μας γοήτευσε με χιούμορ, ερωτηματικά βεβαιώσεις και ανατροπές. Η πρώτη από αυτές, η «γυμνή» αλήθεια ότι ο πολιτισμός που τόσο θαυμάζουμε για την λιτή, primitive εικόνα του, ήταν χρωματιστός, κάτι που σήμερα στα μάτια μας θα φάνταζε μάλλον κιτς.

Η έλλειψη γραφής αφήνει τη φαντασία μας να σαρώσει τα ανασκαφικά δεδομένα για να προσεγγίσει σωστά ή λάθος, κανείς δεν μπορεί να πει με απόλυτη βεβαιότητα, το τι και το γιατί και τελικά να καταλήξει στην παράθεση όλων των επιστημονικών απόψεων και ίσως και στη μέση οδό. Τα τρία ειδώλια με τη διαφορετική θέση των χεριών μαρτυρούν διαφορετικό καλλιτέχνη, διαφορετικά εργαστήρια ή και τα δύο αυτά μαζί; Τα ειδώλια είναι στην πλειονότητά τους γυναικεία και ελάχιστα αντρικά γιατί οι Κυκλαδίτες υμνούν την αναγέννηση της φύσης και μέσα από αυτήν τη γονιμότητα ή αποτελούν λατρευτικές «εικόνες» του θείου όντος που είναι γένους θηλυκού ή και τα δύο αυτά μαζί και ποιος ξέρει τι ακόμη. Τα ευρήματα που βρήκαμε κυρίως σε τάφους ήταν αντικείμενα που κουβαλούσε ο νεκρός όσο ήταν εν ζωή ή τα έφτιαχναν για να τον συνοδεύουν στην επόμενη ζωή; Δυστυχώς η παράνομη και βίαιη απόσπαση ενός αρχαίου ευρήματος από τη θέση του, την ίδια στιγμή το αποσπά από το context, το γενικό του πλαίσιο και την πιθανή εξήγηση του τι ήταν και σε τι χρησίμευε. Κάτι που δεν μπορεί με τίποτα να ανακτηθεί…

Τα 35 μικρά και μεγαλύτερα νησιά του Αιγαίου, με τους μικρούς οικισμούς, που δημιούργησαν αυτό που σήμερα θαυμάζουμε και προσπαθούμε να εξηγήσουμε μας παρουσιάζουν χιλιάδες ευρήματα που εύγλωττα «λένε» αυτό που γνωρίζουμε: Είμαστε ίδιοι διατρέχοντας τους αιώνες. Φέρουμε τις ίδιες αγωνίες, την ίδια ανάγκη για έκφραση και τα ίδια ερωτηματικά. Είναι γιατί «κουβαλάμε» το ίδιο DNA ή τελικά οι μνήμες αποτυπώνονται σε αυτό αναπαράγοντας το ίδιο περίπου μοντέλο ύπαρξης;

Πυρήνας της κοινωνίας ο άντρας και η γυναίκα, η γυναίκα και ο άντρας. Η γυναίκα κυοφορεί και όταν γεννά, φέρει στην κοιλιά της γραμμές, ένδειξη ότι το σώμα ακόμη δεν έχει επανέλθει. Τυχαία περιστατικά, όπως το ακούμπισμα του πήλινου σκεύους σε φύλλα για να στεγνώσει μας «φανερώνουν» τις λεύκες και τα αμπέλια που φύονταν ή καλλιεργούνταν στην περιοχή, ενώ τα κατάλοιπα ελαιολάδου από μικρό δοχείο μας επιβεβαιώνουν ότι ήξεραν να βγάζουν το λάδι από τις ελιές τους και να το χρησιμοποιούν για τους ίδιους ή για τους θεούς τους. Πίνανε κρασί. Παίζανε μουσική και χορεύανε. Καλή ώρα όπως στα πανηγύρια που καλά κρατούν ακόμη στα νησιά, βρίσκονταν για να παίξουν τον αυλό και την άρπα, να σταθούν πλάι πλάι με τα χέρια δεμένα και μάλλον… να χορέψουν. Οι γυναίκες κάθονταν σε σκαμνιά με τα χέρια μαζεμένα και το κεφάλι λίγο ριγμένο προς τα πίσω, όχι από φιλαρέσκεια, αλλά για να τραγουδήσουν. Οι αρχόντισσες ξαπόσταιναν σε καθίσματα με πλάτη, η οποία μάλιστα περίτεχνα ξεχώριζε από την καθήμενη γυναίκα. Κάθε καινούργιο υλικό που είχαν στα χέρια τους, το έκαναν εργαλείο με πρώτη προτίμηση, τα όπλα, τα μαχαίρια, τα εγχειρίδια (στιλέτα), τις αιχμές, τα ακόντια, τα δόρατα, τα βέλη, για προστασία και για επίθεση. Τον χρυσό και τον άργυρο, τον θέλανε για κοσμήματα και διακοσμητικά. Οι άντρες φέρουν τα όπλα και οι γυναίκες τα κοσμήματα. Το μάρμαρο, πλούσιο σε κάποιες από τις Κυκλάδες, το χρησιμοποιούσαν περίτεχνα χρησιμοποιώντας τους χρωματισμούς του με αξιοθαύμαστο τρόπο. Χρώμα υπήρχε παντού. Κόκκινο, πορτοκαλί, μπλε, μαύρο, πράσινο. Με αυτό έβαφαν αντικείμενα κάθε χρήσης, με αυτό έφτιαχναν τα μάτια, τα φρύδια, τα μαλλιά και το στόμα των ειδωλίων. Με αυτό και με τη βοήθεια μιας βελόνας έκαναν τατουάζ. Κάθε τι, κοσμήματα, υλικά, καθίσματα, όπλα, ειδώλια, δηλώνουν την κοινωνική διαφοροποίηση και την ιεραρχία. Ταξιδεύουν με πλοία που φτιάχνουν ακόμη και από έναν και μόνο κορμό, σκαμμένο στη μέση σαν πιρόγα, χρησιμοποιώντας το κουπί σα γονδολιέρηδες. Έτσι πάνε μέχρι τη Μικρά Ασία και την Κρήτη, δηλώνοντας σαφώς την ανάγκη για επικοινωνία, για ταξίδι. Σπείρες παντού, σε τηγανόσχημα, σε βράχους, σε πλάκες, συμβολίζουν τον αέναο κύκλο της ζωής και του θανάτου, ενώ άλλες συνδέονται με ημερολόγια και φυσικά φαινόμενα, όπως σήμερα οι Ορθόδοξοι υπολογίζουμε το Πάσχα με τα φεγγάρια. Το πτηνό, το περιστέρι συμβολίζει τη θεότητα, όπως για εμάς με περιστέρι συμβολίζεται το Άγιο Πνεύμα, ενώ στις κηδείες σπάνε τα κυπελόσχημα αγγεία, όπως εμείς τα πιάτα με τα κόλλυβα. Αυτά και πόσα ακόμη που αν και διαδραματίζονταν από το 3200 έως το 2000π.Χ., ελάχιστα διαφέρουν 5000 χρόνια μετά… Έως τις 9 Απριλίου 2017.