Η έκθεση «ΧΡΗΜΑ. Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζει ένα θέμα επίκαιρο πάντα και σε κάθε εποχή, ίσως εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας, με τρόπο τέτοιο που η αξία του χρήματος, έστω και για λίγο, εντοπίζεται σε αυτά που μαθαίνουμε για αυτό, σε αυτά που οι άνθρωποι ανά τους αιώνες επέλεγαν να αποτυπώσουν πάνω στο ψυχρό μέταλλο του νομίσματος.
Στην έκθεση ΧΡΗΜΑ μάθαμε πως οι άνθρωποι για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια έδιναν αγαθά για να πάρουν αγαθά. Στα ομηρικά χρόνια ο «αντιπραγματισμός» πραγματοποιούνταν με βόδια –εννιά βόδια έκαναν το όπλα του Διομήδη. Ωστόσο, το χρήμα αυτό δεν μπορούσε ούτε να αποθηκευθεί, ούτε και να διαιρεθεί. Έτσι, την εποχή του Χαλκού οι άνθρωποι επινοούν τα τάλαντα, 25κιλα μέταλλα σε σχήμα βοδιού, που μάλλον δύσκολα μετέφεραν και έκοβαν και «σούβλες» από σίδερο -σούβλες, οβελούς, οβολούς –με 6 σούβλες να κάνουν 1 δραχμή, αφού τόσες είχε υπολογιστεί ότι χώραγαν σε μία παλάμη (δράττω, δραχμή). Όμως για τα τάλαντα και για τους οβολούς δεν μπορείς να είσαι βέβαιος, ούτε για το πραγματικό τους βάρος ούτε για την ποιότητα του μετάλλου τους. Κάπως έτσι, προέκυψε το νόμισμα.
Το χρήμα που δεν σου εξασφαλίζει την ευτυχία
Μάθαμε πως το βασίλειο της Λυδίας τον 7ο αι. π.Χ., περίπου το 650π.Χ., γίνεται το πρώτο κράτος που κόβει νόμισμα από Ήλεκτρο (χρυσός με ασήμι). Ο Κροίσος γίνεται ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, κόβει νομίσματα μόνο από χρυσό και μόνο από ασήμι (διμεταλλισμός) και όταν καλεί τον σοφό Σόλωνα για να επιβεβαιώσει την «ευτυχία» του, θυμηθήκαμε το «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Το ίδιο ακριβώς θυμήθηκε και ο Κροίσος την ώρα που ο Κύρος διέταξε να τον κάψουν ζωντανό και φώναξε «Σόλων, Σόλων», κάτι που σύμφωνα με τον μύθο μπορεί και να του έσωσε τη ζωή από το φόβο του Κύρου μην του συμβεί το ίδιο και αναγκαστεί και αυτός με τη σειρά του να επικαλεσθεί το όνομα του σοφού Σόλωνα. Θαυμάσαμε τον αμφορέα με τη σχετική εικόνα του Κροίσου πάνω στα ξύλα για την πυρά, που για πρώτη φορά βγήκε από το μουσείο του Λούβρου για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς αυτής της σημαντικής έκθεσης.
Οι ελληνικές πόλεις ακολούθησαν με καθυστέρηση 20 ετών
Οι ελληνικές πόλεις κοντινές στη Λυδία, η Μίλητος, η Έφεσσος ξεκινούν τα δικά τους νομίσματα 20 χρόνια μετά. Ακολουθεί η Αίγινα το 570π.Χ., που κόβει στατήρες με τις περίφημες χελώνες της, η Αθήνα με τη θεά Αθηνά και την γλαύκα της, η Κόρινθος με τον φτερωτό Πήγασο. Ο πρώτος βασιλιάς που κόβει νομίσματα σε χρυσό στον ελλαδικό χώρο είναι ο Φίλιππος Β, ενώ τα τετράδραχμα του Αλέξανδρου γίνονται τα πρώτα «δολάρια» της εποχής αφού κόβονται κατά χιλιάδες σε όλες τις πόλεις που εξαπλώνει τη δύναμή του.
Χρήμα και Εμπόριο
Οι αρχαίες πόλεις κόβουν νομίσματα και τα στολίζουν ανάλογα με αυτό που εμπορεύονταν. Σύκα για τη Ρόδο –αξεπέραστα ακόμη και για τους Αθηναίους, μικρά ψαράκια για την Κίζυκο, γνωστή για την αλιεία της μικρασιατική πόλη κοντά στη Μικρά Φρυγία, άμπελο για τη Χίο που σφραγίζει τους αμφορείς με το κρασί της αναγράφοντας τον τόπο παραγωγής, το όνομα του παραγωγού και τη χρονιά που παράχθηκε, όπως κάνουμε σήμερα, και βγάζει ίδιο νόμισμα με τη σφραγίδα του αμφορέα.
Χρήμα και Τέχνη
Από τα νομίσματα αποκτάμε σαφή εικόνα για περίφημα γλυπτά της αρχαιότητας που έχουν καταστραφεί. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Ήρας στο Άργος, το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς στον Παρθενώνα, το άγαλμα της Ευπλοίας Αφροδίτη του Πραξιτέλη στην Κνίδο, τα φατνώματα (οροφές) από έναν από τους έξι περίφημους ναούς του Απόλλωνα στους Δελφούς από 1 από τα 10 σωζόμενα 3δραχμα των Δελφών. Από 4δραχμο διαπιστώνουμε πως ο Φίλιππος Β΄ γίνεται ο πρώτος θνητός που δεν περιμένει να πεθάνει για να τον απεικονίσουν στο νόμισμα, ενώ σε νομίσματα του 2ου αι. μ.Χ. η Αθήνα που δεν γεννά πλέον μεγαλεία, στηρίζεται στα παλιά (μάχη της Σαλαμίνας) για να στολίσει τα νομίσματά της.
Οι έννοιες, η προπαγάνδα, το χθες και το σήμερα
Στα νομίσματα απεικονίζονται αφηρημένες έννοιες, όπως η τύχη και ο πλούτος αλλά και μηνύματα προπαγάνδας, όπως τα νομίσματα που κόβουν όλοι οι επίγονοι του Αλέξανδρου, με την κεφαλή του, προσπαθώντας να αποδείξει ο καθένας για λογαριασμό του ότι αυτός ήταν ο ένας και μοναδικός διάδοχος. Ο Αλέξανδρος πάλι έκοβε νομίσματα με το κεφάλι του Ηρακλή, που όλως τυχαίως, ήταν ίδιο με το δικό του. Το ίδιο έκανε και ο Πύρρος, ο βασιλιάς της Ηπείρου, που έκοβε νομίσματα με την κεφαλή του Αχιλλέα που όλως τυχαίως για ακόμη μία φορά, το κεφάλι του ήταν ίδιο με το δικό του. Σε ταβέρνα της Δήλου που καταστράφηκε μαζί με όλο το νησί από τον Μιθριδάτη βρίσκουμε ανέπαφα 120 νομίσματα από όλη την ανατολική μεσόγειο στην κατοχή μιας πόρνης που δεν χρειάζονταν συνάλλαγμα για ανταμοιβή. Ωστόσο, σε κάθε αρχαία πόλη υπήρχε κέντρο συναλλάγματος όπου μπορούσες να ελέγξεις εάν τα νομίσματά σου ήταν κάλπικα ή αυθεντικά καθώς και να μετρήσεις τον όγκο αυτών που αγόραζες.
Ιερές ή μη, οι Τράπεζες ξεκινούν το 500π.Χ.
Οι άνθρωποι πάντα ίδιοι, τότε και τώρα, τα χρήματά τους είτε τα έκρυβαν, τα έθαβαν για την ακρίβεια, είτε τα έδιναν προς φύλαξη στα ιερά, όπου αυτά με τη σειρά τους τα δάνειζαν με τόκο, για το καλό του Θεού ή της Θεάς… Αργότερα, οι πολύ πλούσιοι κάνουν το ίδιο, φτιάχνουν ιδιωτικές τράπεζες, όπου φυλάσσουν και δανείζουν. Στην Ελληνιστική περίοδο το κράτος παίρνει σειρά και φτιάχνει και αυτό τράπεζες, ενώ σε επιγραφή που εκτίθεται στο μουσείο ανακαλύπτουμε κατάπληκτοι πως το δάνειο, ο τόκος, το κούρεμα των δανείων και τα κόκκινα δάνεια μετρούν εκατοντάδες χρόνια ζωής, κάνοντας την επικαιρότητα αρχαία ιστορία.
Λίγο πριν φύγετε, «κόψτε» το δικό σας νόμισμα
Επιλέξτε το νόμισμα της περιοχής που θέλετε, το μέταλλο της προτίμησής σας και φωτογραφηθείτε στολίζοντας το δικό σας νόμισμα με τη δική σας εικόνα. Αποστολή στο email σας και μόλις κόψατε νέο νόμισμα. Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Έως τις 15 Απριλίου 2018. https://www.cycladic.gr/page/chrima?slide=1#